Katedra i sandomierskie kościoły

W przypływie gniewu król rozkazał uwięzić, a następnie utopić w Wiśle księdza Marcina Baryczkę, wikariusza katedry krakowskiej. Według Długosza, duchowny miał stawić się przed obliczem władcy z dekretem ekskomuniki nałożonej na Kazimierza przez biskupa krakowskiego. Ten toczył spór z królem o daniny z wsi biskupich położonych na ziemi sandomierskiej, jednak kara główna miała spotkać monarchę za to, że prowadzi się niemoralnie. Suma sumarum, Kazimierz za grzechy żałował. W ramach pokuty został fundatorem sześciu kościołów, w tym świątyni sandomierskiej, która stanęła w miejscu kolegiaty zniszczonej przez Tatarów i Litwinów. Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny poświęcony został w 1382 r. Od 1818 r. jest katedrą, podniesioną do godności bazyliki katedralnej w roku 1960.

Pośród zgromadzonych w bazylice zbytków i dzieł sztuki uwagę widzów przyciąga cykl XVIII-wiecznych obrazów umieszczonych w nawach bocznych, zatytułowany Martyrologium Romanów. Dwanaście z nich przedstawia męczenników Kościoła rzymskokatolickiego w scenach budzących grozę. Oliwy do ognia potrafią dolać przewodnicy, snujący kalendarzowe analogie między tym, co widać na obrazach, a tym, co może nas spotkać. Nastrój poprawia nam anegdota towarzysząca scenie wysadzenia sandomierskiego zamku. Ponad walącą się w gruzy warownią unoszą się postacie, a wśród nich mąż z szablą dosiadający białego konia. Powiada się, że owym mężem jest rycerz Andrzej Bobola. Wyrzucony siłą eksplozji miał wylądować na drugim brzegu rzeki, nie doznając przy tym żadnego uszczerbku.

Kościół p.w. św. Jakuba (ul. Staromiejska 3). Późnoromański zespół klasztorny dominikanów z kościołem św. Jakuba jest jedną z najstarszych i najcenniejszych świątyń w Polsce. Z budynków klasztornych zachowała się do dziś jedynie część skrzydła wschodniego. Dominikanie powrócili tu w roku 2001. W kościele uwagę zwraca bogato zdobiony portal północny, który przetrwał od XIII wieku w niemal niezmienionym stanie. W północnej nawie znajduje się też pamiątka wyjątkowa – gablota z odnalezionym pod posadzką wirydarza szczątkami dominikanów wymordowanych przez Tatarów w lutym 1260 roku. Mongolscy najeźdźcy po krótkotrwałym oblężeniu miasta krwawo rozprawili się z sandomierzanami. Męczeńską śmierć poniosło także 49 dominikanów. od św. Jakuba. Sandomierz nie miał jeszcze wtedy murów obronnych Starego Miasta. Położony był na południowy zachód od dzisiejszego centrum.

Kościół p.w. św. Józefa (Pl. Św. Wojciecha 2). Barokowa świątynia, przebudowana w latach 1809-1823, z nierozwiązaną zagadką podziemnej krypty, w której spoczywa zmarła w wieku 18 lat Teresa Morsztynówna (1680-1698). Ciało szlachcianki, widoczne za umieszczoną w wieku trumny taflą szkła, zachowało się w niemal niezmienionym stanie. Fakt ten budzi zdziwienie, bowiem inne zwłoki i trumny złożone w krypcie uległy naturalnemu procesowi rozkładu. Trudno zatem rzecz całą tłumaczyć wyjątkowymi warunkami panującymi w piwnicach wydrążonych w lessowej skale.

Kościół p.w. św. Michała (ul. Żeromskiego 4). Wraz z zespołem dawnego klasztoru benedyktynek zachował XVIII-wieczną, barkową formę. Wyróżnia się kamiennymi portalami i szczytami, na których wznoszą się posągi. We wnętrzu uwagę zwraca drewniana, barokowa ambona, wsparta na drzewie genealogicznym zakonu benedyktynów. W klasztorze zachował się bogaty zbiór tkanin z XVII i XVIII wieku.

Kościół p.w. św. Pawła (ul. Staromiejska 11). Gotycka świątynia (1426-34), malowniczo położona w sąsiedztwie Wąwozu Królowej Jadwigi. Przebudowywana w XVII i XVIII wieku, z bogatą dekoracją sztukatorską i barokowym wyposażeniem wnętrza. W starych murach otaczających kościół wznosi się barokowa dzwonnica. Do zespołu kościelnego należy również plebania wybudowana w stylu drewnianego dworku.

Kościół p.w. św. Ducha (ul. Opatowska 10). Zobacz opis.

Zwiedzanie

Bazylika Katedralna p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (ul. Mariacka 10): od wtorku do soboty - w godz. 10.00-14.00 i 15.00– 17.00, w niedziele - w godz. 14.00-15.30, w poniedziałki nieczynna;
kościół św. Jakuba: od poniedziałku do piątku w godz. 10.00-18.00, w soboty - w godz. 13.00- 17.30, w niedziele - w godz. 10.00-12.00 lub między mszami;
kościół św. Józefa: od poniedziałku do piątku - o godz. 10.00, 11.00, 12.00, 14.30, 15.30 i 16.30, w soboty - do południa, w niedziele - w godz. 13.30-15.30.