Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Jak komuniści zwalczali pamięć o Stefanie Artwińskim – ostatnim przedwojennym prezydencie Kielc?

Tomasz Trepka
Tomasz Trepka
Powtórny pogrzeb Stefana Artwińskiego - kondukt pogrzebowy, 1989 rok
Powtórny pogrzeb Stefana Artwińskiego - kondukt pogrzebowy, 1989 rok zbiory Muzeum Historii Kielc
33 lata temu, 28 września 1989 roku, tym samym dopiero 50 lat po tragicznej śmierci, odbył się ponowny pochówek Stefana Artwińskiego. Uroczystość stanowiła bardzo ważny krok do przywrócenia pamięci o ostatnim przed wybuchem II wojny światowej prezydencie Kielc.

Stefan Artwiński urodził się urodził się 11 sierpnia 1863 roku. Pierwszą naukę pobierał w progimnazjum w Pińczowie, z którego został usunięty, jak sam przyznał, za spoliczkowanie rosyjskiego urzędnika. W 1881 roku udało mu się skończyć szkołę, ale w Kielcach. W kolejnych latach zdobywał doświadczenie jako farmaceuta.

Zasłużony dla Kielc

W 1905 roku zaangażował się w życie publiczne. Uczęszczał na zebrania Polskiej Partii Socjalistycznej, do której wstąpił w 1912 roku. 1914 rok był w jego życiu przełomowym. Wtedy też jednoznacznie opowiedział się po stronie Józefa Piłsudskiego i wsparł wkraczających do stolicy Gór Świętokrzyskich legionistów.

W momencie objęcia przez niego urzędu w kieleckim magistracie, Artwiński miał już 71 lat. Był tym samym doświadczonym politykiem. Zdobył je między innymi jako prezes okręgu kieleckiego Związku Strzeleckiego oraz stojąc na czele Rady Grodzkiej Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem.

Jego kadencja przypadła na okres, kiedy kończył się kryzys gospodarczy. Dzięki temu mógł on podejmować bardziej swobodne decyzje. W programie Artwińskiego znajdziemy informacje o brukowaniu ulic, czy rozbudowie miejskiej sieci wodociągowej. Autorskim pomysłem prezydenta Kielc było utworzenie ośrodka dla psychicznie chorych. W latach 1936 – 1939, korzystając z okresu prosperity oraz oddłużenia samorządów, doszło do budowy kolejnych szkół powszechnych oraz rozbudowy szpitala świętego Aleksandra. Stefan Artwiński zginął w niewyjaśnionych okolicznościach pod koniec października 1939 roku.

Prezydent niewygodny dla władz

Dlaczego Stefan Artwiński stał się wrogiem rządzącej po II wojnie światowej Polską partii komunistycznej? Powodów było kilka. Profesor Adam Massalski wskazuje, że pierwszą przyczyną było jego pochodzenie społeczne. Wywodził się bowiem z rodziny o tradycjach szlacheckich. Po drugie związany był z Polską Partią Socjalistyczną, na czele której stał znienawidzony przez komunistów Józef Piłsudski.

„Niewątpliwie nie do przyjęcia dla władz peerelowskich był fakt, iż Stefan Artwiński w czasie wojny polsko-bolszewickiej został wybrany w lipcu 1920 roku w skład Kieleckiego Komitetu Obrony Państwowej, w którym pełnił obowiązku skarbnika […]. Zadaniem komitetów było organizowanie ochotniczego zaciągu do wojska oraz podtrzymywanie uczuć patriotycznych miejscowego społeczeństwa” – pisał profesor Adam Massalski.

Powodów niechęci było jednak jeszcze więcej, wśród nich udział późniejszego prezydenta Kielc w działaniach Związku Strzeleckiego. Przed 1939 rokiem Stefan Artwiński angażował się również w organizację – zakazanych w powojennej Polsce – Marszów Szlakiem Pierwszej Kompanii Kadrowej. Kiedy został prezydentem Kielc w listopadzie 1934 roku reprezentował opcję prorządową. Natomiast po wybuchu II wojny światowej Artwiński zaangażował się w działania konspiracyjnej Organizacji Orła Białego.

„Przytoczone powyżej fakty wyraźnie świadczą o przekonaniach i sympatiach politycznych Stefana Artwińskiego, który jawi się – zwłaszcza w latach trzydziestych – jako bezwzględnie lojalny wobec idei głoszonych przez Józefa Piłsudskiego” – pisał profesor Massalski.

Artwińskiego wymazać z pamięci

Komuniści starali się marginalizować postać Stefana Artwińskiego. Jedynie w wydawanej przez Wojewódzki Urząd Informacji i Propagandy w Kielcach „Gazecie Kieleckiej” z 1945 roku wspomniano o okolicznościach śmierci prezydenta. W tym samym roku na posiedzeniu Miejskiej Rady Narodowej w Kielcach zaproponowano, by upamiętnić Stefana Artwińskiego. Ten pomysł nie znalazł uznania w oczach ówczesnej władzy. W okresie stalinowskim o byłym prezydencie Kielc nie wspominano.

Kolejny artykuł na łamach lokalnej prasy ukazał się w 1959 roku. Jednak jak przyznaje profesor Adam Massalski, przyznano w nim, że Artwiński miał rzekomo przeszkadzać obozowi rządzącemu w Polsce przed II wojną światową. Była to informacja nieprawdziwa, bowiem był z piłsudczykami ściśle związany. Następny materiał prasowy opublikowany został dopiero w 1970 roku.

Kryzysy społeczno-polityczne, które dotknęły PRL spowodowały, że postać Stefana Artwińskiego była coraz częściej i dogłębniej przybliżana społeczności Kielc. Wkrótce zaczęły pojawiać się głosy o potrzebie zapewnienia godnego miejsca i pochówku na cmentarzu. Jednak propozycje nie znalazły uznania w oczach władz komunistycznych.

Przełom nastąpił w 1979 roku. Jak zauważył biograf Stefana Artwińskiego, doktor Paweł Wolańczyk z Muzeum Historii Kielc: „Artwińskiego postanowiono wyróżnić nazywając jego imieniem ulicę, przy której powstawał gmach szpitala [obecnie Świętokrzyskie Centrum Onkologii]. Uchwałę w tej sprawie Miejska Rada Narodowa w Kielcach podjęła w lutym 1979 roku. Fakt ten stał się pewnym przełomem”.

Na tym jednak nie poprzestano i podjęto kolejne kroki zmierzające do upamiętnienia byłego prezydenta. „W listopadzie 1987 roku, w aptece na rogu ulic Sienkiewicza i Dużej umieszczono tablicę poświęconą pamięci prezydenta” – pisał doktor Paweł Wolańczyk.

Ostatnia droga Stefana Artwińskiego

Dopiero przemiany ustrojowe w 1989 roku sprawiły, że możliwy stał się ponowny pochówek Stefana Artwińskiego. 7 marca 1989 roku na ręce ówczesnego prezydenta Kielc Bogusława Ciesielskiego wpłynęło pismo od Zarządu Wojewódzkiego Polskiego Czerwonego Krzyża w sprawie odpowiedniego miejsca pochówku Stefana Artwińskiego.

Rada Miasta 9 maja [1989 roku] powołała zespół pod kierownictwem prezydenta, w skład którego weszły wszystkie siły polityczne działające w mieście, w tym także Zarząd Regionu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność i związki kombatanckie

– pisał profesor Adam Massalski.

Jak podał historyk władze samorządowe planowały ekshumowanie zwłok, w końcu września 1989 roku wystawienie trumny ze szczątkami w sali posiedzeń Rady Miasta, a następnie w sposób uroczysty przeniesienie jej na Cmentarz Partyzancki w Kielcach. W wywiadzie w „Słowie Ludu” prezydent Ciesielski podkreślił, że ma nadzieję, iż pogrzeb „stanie się momentem jednoczącym Kielczan wokół idei, której wierny był prezydent Artwiński aż do końca, a którą głosił iż miasto to nasz wspólny dom, najbliższa ojczyzna, o które trzeba dbać”. Pogrzeb Stefana Artwińskiego odbył się 28 września 1989 roku. Zgromadził on tłumy kielczan.

Ostatni przedwojenny prezydent Kielc doczekał się już kilku upamiętnień. W 1998 roku wmurowano tablicę w siedzibie Urzędu Miasta, w 2009 roku na fasadzie kamienicy u zbiegu ulic Sienkiewicza i Wesołej oraz od 2014 roku na rogu ulic Artwińskiego i Jagiellońskiej. Stefan Artwiński od 2007 roku patronuje Szkole Podstawowej nr 5 w Kielcach, a od 2009 roku jest patronem jednej z sal posiedzeń w Urzędzie Miasta.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Krokusy w Tatrach. W tym roku bardzo szybko

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na kielce.naszemiasto.pl Nasze Miasto