Reprezentacja osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie lub częściowo w świetle przepisów

Większość sytuacji, gdy konieczne staje się udzielenie pomocy pełnoletniej osobie
z niepełnosprawnością - pojawia się niespodziewanie. Jeżeli nagle okazuje się, że osoba ta nie potrafi np. samodzielnie załatwić spraw w urzędzie gminy, przed sądem w postępowaniu spadkowym, alimentacyjnym, rentowym, przed notariuszem, czy w szpitalu wyrazić zgody na leczenie lub operację - przepisy prawa wymagają, aby była prawidłowo reprezentowana. Brak właściwej reprezentacji może ją narazić na poważne problemy.

Ochronie praw i interesów osób, które pomimo uzyskania pełnoletności mają problemy w rozumieniu i świadomym prowadzeniu swoich spraw, bądź trudności w komunikacji służy specjalna konstrukcja prawna, tzw. ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe. Decyzja rodziców, czy bliskich o złożeniu do sądu wniosku o ubezwłasnowolnienie jest trudna i zależy od stanu zdrowia osoby z niepełnosprawnością i jej faktycznych umiejętności radzenia sobie w życiu, w którym spotka nie tylko życzliwych sobie ludzi.

O ubezwłasnowolnieniu decyduje sąd okręgowy orzekający w składzie trzech sędziów zawodowych. W sprawie uczestniczy prokurator, który ma zapewnić ochronę praw i wolności osoby, której wniosek dotyczy w tym również sprawdzenie, czy wniosek o ubezwłasnowolnienie nie został złożony w złej wierze.

Ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba, która wskutek choroby psychicznej, czy innych zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem i ukończyła trzynaście lat. Natomiast ubezwłasnowolniona częściowo może być osoba, która jest już pełnoletnia, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego lecz do prowadzenia jej spraw potrzebna jest pomoc.

W każdym przypadku sytuacja będzie indywidualnie analizowana przez sąd pod kątem skutków danego zaburzenia psychicznego, w stosunku do przesłanek ubezwłasnowolnienia.

Opiekę nad osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie do uzyskania pełnoletności sprawują rodzice, po ukończeniu osiemnastu lat sąd rejonowy ustanawia dla niej opiekuna, natomiast dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia kuratora.

Zasadą jest, że czynność prawna dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie jest nieważna, taka osoba nie ma zdolności do czynności prawnych. Za taką osobę działa i podejmuje czynności prawne przedstawiciel ustawowy, czyli opiekun, a skutki tych czynności dotyczą osoby ubezwłasnowolnionej.

Może ona tylko podejmować czynności prawne w tzw. drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, np. kupić gazetę lub bilet. Jeśli jednak ktoś sprzeda jej gazetę za 300 złotych, to taka umowa będzie nieważna z mocy prawa, dlatego że została wykonana z pokrzywdzeniem danej osoby.

Ubezwłasnowolnienie całkowite powoduje ciężkie skutki, np. taka osoba nie może sporządzić testamentu, natomiast może być spadkobiercą ustawowym lub testamentowym, jednak wszystkie czynności związane z przejęciem spadku i rozporządzaniem nim będzie wykonywał opiekun prawny. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa, nie może uznać dziecka, ani go przysposobić, traci także władzę rodzicielską nad swoimi dziećmi. Nie może głosować
w wyborach, nie może podpisywać żadnych umów, np. kupić mieszkania, czy samochodu, nie może nawiązać stosunku pracy, nie może wziąć kredytu, nie może składać wniosków o pomoc socjalną.

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może samodzielnie podjąć decyzji o leczeniu, ponieważ to opiekun wyraża za nią zgodę na badania, inne świadczenia lekarskie i operacje.

Opiekun ponosi także odpowiedzialność prawną za szkodę wyrządzoną przez nieprawidłowe wykonywanie opieki nad ubezwłasnowolnionym i jego majątkiem oraz za szkody wyrządzone osobom trzecim przez ubezwłasnowolnionego.
Osoba fizyczna na skutek ubezwłasnowolnienia częściowego ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, zobowiązujących i rozporządzających, dotyczących czynności jednostronnych, jak i umów.

Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo zostanie powołany do zarządzania jej majątkiem tylko wtedy, gdy postanowi o tym sąd opiekuńczy. Jeśli sąd o tym nie zdecyduje, kurator jedynie doradza ubezwłasnowolnionemu, udziela zgody lub potwierdza jego czynności prawne.

Wyznaczenie opiekuna, czy kuratora to rzeczywiste sprawowanie opieki nad osobą ubezwłasnowolnioną, szereg obowiązków, ale i przede wszystkim możliwość podejmowania obrony interesów osoby pozostającej pod opieką i kuratelą. Dlatego też do tej ważnej funkcji powinien być ustanowiony ojciec lub matka, lub oboje (chyba, że zostali pozbawieni praw rodzicielskich), małżonek albo osoba najbliższa wskazana przez rodziców lub dalsi krewni. Powinna to być osoba, która wzbudza zaufanie sądu. Prawny opiekun powinien dawać gwarancje prawidłowego wywiązywania się z obowiązków.

Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem czy kuratorem, ma obowiązek podjąć tę opiekę.

Z ważnych powodów sąd może zwolnić z tego obowiązku. Jeśli opiekun nie może sprawować opieki przez jakiś czas, np. z powodu choroby czy wyjazdu, sąd ustanowi osobę, która go przez ten czas zastąpi.

Sąd ma obowiązek sprawować nadzór nad działalnością opiekunów i kuratorów, a także udzielać im wskazówek i poleceń oraz żądać wyjaśnień we wszystkich sprawach należących do opieki. Natomiast opiekun i kurator mają obowiązek składania sądowi sprawozdania ze swojej opieki i rachunków z zarządu majątkiem.

Objęcie opieki następuje w szczególności poprzez złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym. Opiekun prawny otrzymuje zaświadczenie, którym może się legitymować, np. w opiece społecznej i innych miejscach, gdzie jest to niezbędne. Ważne jest, że sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie, które będzie wypłacone z majątku lub dochodów podopiecznego, jeśli jego majątek lub dochody na to pozwolą,

a jeśli nie, to zostanie pokryte ze środków publicznych. Wynagrodzenie nie będzie należeć się opiekunowi, jeżeli np. nakład jego pracy zostanie uznany za nieznaczny.
Trzeba pamiętać, że majątek ubezwłasnowolnionego zawsze pozostanie jego własnością i nie przechodzi na własność opiekuna, który może nim dysponować, ale we wszelkich poważniejszych decyzjach potrzebna jest zgoda sądu.

Nadzór sądu nad sprawowaniem opieki i kurateli ma na celu wyłącznie ochronę osoby ubezwłasnowolnionej.

Opiekun i kurator mogą być zwolnieni przez sąd z pełnienia swojej funkcji tylko z ważnych powodów, np. gdy osoba stała się niezdolna do sprawowania opieki, bądź też dopuściła się zaniedbań naruszających dobro osoby ubezwłasnowolnionej.

Należy pamiętać, że ubezwłasnowolnienie nie jest orzekane na całe życie, a sąd opiekuńczy może je uchylić bądź zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, gdy ustaną jego przyczyny. Wtedy z mocy prawa ustaje opieka lub kuratela nad ubezwłasnowolnionym. Ustaje ona również w sytuacji śmierci osoby ubezwłasnowolnionej lub śmierci opiekuna.

I. Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej prowadzony przez Stowarzyszenie Sursum Corda:
1. Urząd Miasta i Gminy w Łagowie (Łagów, Rynek 62), w poniedziałki w godz. 12.00 – 16.00 oraz od wtorku do piątku w godz. 8.00 - 12.00.
2. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Masłowie (Masłów, ul. Jana Pawła II 5),
w poniedziałki i środy w godz. 11.00 – 15.00, we wtorki i czwartki w godz. 9.00 – 13.00 oraz w piątki w godz. 8.00 – 12.00.
II. Punkty nieodpłatnej pomocy prawnej prowadzone przez samorząd prawniczy:
1. Starostwo Powiatowe w Kielcach (Kielce, ul. Wrzosowa 44), od poniedziałku do piątku w godz. 7.00 – 11.00.
2. Urząd Miasta i Gminy w Chmielniku (Chmielnik, Plac Kościuszki 7), w poniedziałki w godz. 11.00 – 15.00 oraz od wtorku do piątku w godz. 9.00 – 13.00.
3. Urząd Gminy w Mniowie (Mniów, ul. Centralna 9), w poniedziałki, środy i piątki w godz. 8.00 – 12.00 oraz we wtorki i czwartki w godz. 12.00 – 16.00.
4. Żłobek Samorządowy w Chęcinach (Chęciny, os. Północ 8), w poniedziałki, wtorki, czwartki i piątki w godz. 7.30 – 11.30 oraz w środy w godz. 12.00 – 16.00.
III. Punkt nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego prowadzony przez Stowarzyszenie Sursum Corda:
1. Starostwo Powiatowe w Kielcach (Kielce, ul. Wrzosowa 44), od poniedziałku do piątku w godz. 11.15 – 15.15.
2. Zespół Szkolno-Przedszkolny w Daleszycach (Daleszyce, ul. Sienkiewicza 11), od
poniedziałku do piątku w godz. 8.00 – 12.00.

Z nieodpłatnej pomocy skorzystać może każda osoba fizyczna, po podpisaniu w puncie pomocy oświadczenia, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej.
Od 16 maja 2020 r. z nieodpłatnych świadczeń mogą korzystać także osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, niezatrudniające innych osób w ciągu ostatniego roku (także w zakresie tejże działalności). Warunkiem uzyskania pomocy w takim przypadku jest złożenie dodatkowego oświadczenia, że osoba prowadząca jednoosobową działalność nie zatrudniała innych osób w ciągu ostatniego roku.

Nie obowiązuje właściwość terytorialna. Każda uprawniona osoba może uzyskać pomoc prawną w dowolnym wybranym przez siebie punkcie.

Kobiecie, która jest w ciąży udzielanie pomocy prawnej odbywa się poza kolejnością.
Osobom ze znaczną niepełnosprawnością ruchową, które nie mogą stawić się w punkcie osobiście oraz osobom doświadczającym trudności w komunikowaniu się, o których mowa w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się, może być udzielana nieodpłatna pomoc prawna lub świadczone nieodpłatne poradnictwo obywatelskie, także poza punktem albo za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość.

Adwokat lub radca prawny może z ważnych powodów odmówić udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej, informując osobę uprawnioną o innych punktach, w których udzielana jest nieodpłatna pomoc prawna w Powiecie Kieleckim.

Udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz świadczenie nieodpłatnego poradnictwa
obywatelskiego odbywa się według  kolejności zgłoszeń, po uprzednim umówieniu terminu:

• pod numerem telefonu: 41 200 17 85 od poniedziałku do piątku w godz. 7:00 - 15:00,
• poprzez rezerwację wizyty on-line: https://zapisy-np.ms.gov.pl/,
• poprzez zgłoszenie na adres e-mail: 
  [email protected].

• Starostwo Powiatowe w Kielcach, tel. (41) 200 17 85, od poniedziałku do piątku w godz. 7.00 – 15.00.
• Stowarzyszenie Sursum Corda, tel. (18) 44 11 994, od poniedziałku do piątku w godz. 8.00 – 16.00.